طرحواره درمانی
طرحواره درمانی نوعی از درمان است که طرحواره‌ها را هدف قرار می‌دهد. طرحواره درمانی اصطلاحی است که از نظر بالینی برای توصیف و تغییر الگوهای تفکر ناسازگار استفاده می‌شود. الگوهایی که می‌تواند باعث شود فردی درگیر رفتار ناسالم شود یا برای حفظ روابط تلاش غیر منطقی کند. تصور می‌شود که این طرحواره‌های ناسازگار در دوران کودکی ایجاد می‌شوند، به ویژه در کودکانی که نیازهای عاطفی و فیزیکی آنها برآورده نشده است.
طرحواره‌های ناسازگار همچنین ممکن است در کودکانی ایجاد شوند که حمایت بیش از حد گرفته‌اند یا والدین آنها مرزهای مناسبی را رعایت نکرده‌اند. در بزرگسالی، تصور می‌شود که این طرحواره‌ها به شیوه‌های منفی بر افکار و اعمال فرد تأثیر می‌گذارند که منجر به رفتارهایی مانند اجتناب، جبران بیش از حد یا از خودگذشتگی بیش از حد می‌شود. این رفتارها به نوبه خود می‌توانند بر روابط و رفاه عاطفی تأثیر منفی بگذارند.
تاریخچه شکل گیری طرحواره درمانی
طرحواره درمانی در سال ۱۹۹۰ توسط جفری یانگ معرفی شد و از آن زمان توسعه یافت و اصلاح شد. طرحواره درمانی روشی موثر برای مفهوم‌سازی و درمان اختلالات شخصیت تلقی می‌شود. رافائلی، برنشتاین و یانگ و پس از آنها جاکوب و آرنتز برخی از افرادی هستند که ویژگی‌های متمایز طرحواره درمانی را توصیف و به سایر افراد معرفی کردند.
هدف طرحواره درمانی
هدف طرحواره درمانی این است که به فرد کمک کند رفتار خود را بشناسد، علت‌های زمینه‌ای را درک کند و افکار و رفتارهای خود را تغییر دهد تا بهتر بتواند با چالش‌ها یا احساسات به روش‌های سالم و سازنده کنار بیاید. این شیوه درمان، عناصر درمان شناختی رفتاری (CBT)، روانکاوی، گشتالت درمانی و رویکردهای مرتبط را ترکیب می‌کند. اگرچه این یک روش درمانی نسبتاً جدید است، اما مطالعات کوچکی که تاکنون انجام شده، نشان می‌دهد که طرحواره درمانی می‌تواند مؤثر باشد.
5 حوزه اصلی طرحواره‌های ناسازگار
طرحواره درمانی معمولاً یک شکل طولانی مدت درمان است (به این معنی که ممکن است ماه‌ها و گاهی سال‌ها ادامه یابد). با گذشت زمان، درمانگران قصد دارند به مراجع کمک کنند تا طرحواره‌های خود را شناسایی کنند و نحوه واکنش آنها به طرحواره‌ها را تشخیص دهند. واکنش‌هایی که به عنوان “سبک‌های مقابله‌ای” شناخته می‌شوند در طرحواره درمانی مطرح هستند و اینکه فرد یاد بگیرد که چه کارهایی را می‌تواند انجام دهد تا نیازهای خود را به روش‌های سالم و سازگار برآورده کند.
محققانی که طرحواره درمانی را مطالعه می‌کنند، طرحواره‌های مختلفی را شناسایی کرده‌اند، اما استدلال می‌کنند که اکثر آنها در یکی از 5 دسته زیر قرار می‌گیرند:
- طرد شدن: این باور که برای مثال نمی‌توان به دیگران برای حمایت عاطفی اعتماد کرد یا اعتقاد به اینکه فرد از سایر افراد جامعه دور و در انزوا است.
- خودگردانی و عملکرد مختل: برای مثال، باور به اینکه فرد محکوم به شکست است، یا باور به اینکه نمی‌تواند به تنهایی از عهده مسئولیت‌های زندگی روزمره برآید.
- محدودیت‌های مختل: اعتقاد به برتر بودن و حق درمان ویژه، اغلب در خانواده‌های بیش از حد سهل‌گیر بزرگ شده‌اند. درخصوص احترام به دیگران، همکاری کردن و متعهد بودن مشکل دارند.
- دیگر جهت‌مندی: اعتقاد به اینکه نیازهای دیگران باید همیشه بر نیازهای خود اولویت داشته باشند یا اینکه همیشه باید کنترل را در اکثر یا همه موقعیت‌ها به دیگران واگذار کنند.
- گوش‌به‌زنگی و بازداری: برای مثال، اعتقاد به این که بیان احساسات منجر به پیامدهای منفی می‌شود یا اعتقاد به این که جنبه‌های منفی زندگی همیشه بر جنبه‌های مثبت غلبه دارد.
در طرحواره درمانی، واکنش‌های شما به طرحواره‌ها به عنوان سبک‌های مقابله‌ای شناخته می‌شود. سبک‌های مقابله‌ای می‌توانند شامل افکار، احساسات یا رفتار باشند. آنها به عنوان راهی برای اجتناب از احساسات دردناک و طاقت فرسا که در نتیجه یک طرحواره خاص تجربه می‌شوند، ایجاد می‌شوند.
نیازهای اصلی کودک در طرحواره درمانی چه چیزهایی هستند؟
یکی از بزرگ‌ترین عواملی که باعث تشکیل طرحواره‌های ناسازگار در افراد می‌شود، برآورده نشدن نیازهای بنیادین عاطفی آنان در دوران کودکی است.
در ادامه نیازهای اصلی کودک را ذکر می‌کنیم:
- احساس امنیت و دلبستگی ایمن به دیگران
- آزاد بودن در بیان احساسات و درخواست آنچه از دیگران میخواهد
- احساس هویت و خودمختاری
- توانایی بازی کردن و خودجوش بودن
- وجود محدودیت ها و مرزهای ایمن و متناسب با سن
تفاوت‌های طرحواره درمانی و طرحواره درمانی مبتنی بر ذهنیت‌ها:
- تمرکز اصلی:
- طرحواره درمانی: تمرکز بر شناسایی و تغییر طرحواره‌های ناسازگار اولیه.
- طرحواره درمانی مبتنی بر ذهنیت‌ها: تمرکز بر شناسایی و مدیریت ذهنیت‌ها (مودها) در لحظات مختلف.
- ماهیت مشکل:
- طرحواره درمانی: به الگوهای پایدار و عمیق ناشی از دوران کودکی توجه می‌کند.
- طرحواره درمانی مبتنی بر ذهنیت‌ها: به تغییرات حالت‌های روانی و عاطفی لحظه‌ای در فرد می‌پردازد.
- روش درمان:
- طرحواره درمانی: از تکنیک‌های شناختی، رفتاری و تجربی برای تغییر طرحواره‌ها استفاده می‌شود.
- طرحواره درمانی مبتنی بر ذهنیت‌ها: تمرکز بر شناسایی و تغییر مودهای فعال از طریق بزرگسال سالم.
- کاربرد:
- طرحواره درمانی: بیشتر برای تغییرات عمیق روانی و شناختی در افراد.
- طرحواره درمانی مبتنی بر ذهنیت‌ها: مؤثرتر برای اختلالات شخصیت مانند شخصیت مرزی.
- نوع تمرکز:
- طرحواره درمانی: به مشکلات ساختاری و درازمدت می‌پردازد.
- طرحواره درمانی مبتنی بر ذهنیت‌ها: به واکنش‌های لحظه‌ای و مدیریت آنها توجه دارد.
انواع طرحواره ها
| نام طرحواره | توضیح کوتاه | نمونه‌ها |
| رهاشدگی | ترس از ترک شدن توسط دیگران | ترس از تنها ماندن پس از جدایی یا طلاق |
| محرومیت هیجانی | احساس عدم حمایت عاطفی | عدم دریافت محبت و توجه کافی از اطرافیان |
| بی‌اعتمادی/بدرفتاری | باور به آسیب‌رسانی دیگران | انتظار سوء استفاده یا خیانت در روابط |
| نقص/شرم | احساس بی‌ارزشی و عیب در خود | احساس شرم از وجود عیب‌های شخصیتی |
| انزوای اجتماعی | احساس متفاوت بودن از دیگران | اجتناب از حضور در جمع‌های اجتماعی |
| وابستگی/بی‌کفایتی | نیاز به حمایت مداوم از دیگران | نیاز به کمک دیگران برای انجام کارهای روزمره |
| شکست | باور به بی‌کفایتی در مقایسه با دیگران | ترس از عدم موفقیت در شغل یا تحصیل |
| اطاعت | تسلیم خواسته‌های دیگران به‌جای نیازهای خود | عدم بیان نیازها برای رضایت دیگران |
| ایثارگری | فدا کردن نیازهای شخصی برای رفاه دیگران | نادیده گرفتن نیازهای شخصی برای کمک به دیگران |
| معیارهای سخت‌گیرانه | کمال‌گرایی و توقعات بالا از خود | تلاش برای رسیدن به استانداردهای ناممکن |
| استحقاق/بزرگ‌منشی | احساس برتری و حقوق خاص | انتظار دریافت رفتار ویژه از دیگران |
| خودکنترلی ناکافی | ناتوانی در مدیریت هیجانات و خواسته‌ها | ناتوانی در کنترل خشم یا تحمل ناامیدی |
